Chất ô nhiễm công nghiệp, còn được gọi là PFAS hay “Hóa chất vĩnh cửu”, đã bị thải ra các con sông ở Bắc Carolina (NC) trong nhiều thập kỷ. Hãy tìm hiểu cách chúng tôi đi đầu trong việc xét nghiệm PFAS và kiểm soát ô nhiễm nước uống.
Hóa chất vĩnh cửu là gì?
Hóa chất vĩnh cửu, hay hóa chất PFAS (per- và polyfluoroalkyl), xâm nhập vào nguồn nước từ việc xả thải trực tiếp của các cơ sở công nghiệp.
PFAS là một nhóm gồm hàng nghìn hóa chất tổng hợp, được sử dụng cho lớp phủ, chữa cháy, chống thấm nước, và nhiều ứng dụng khác (bao gồm PFOA, PFOS, GenX). Chúng có liên quan đến những tác động nghiêm trọng đối với sức khỏe. Được gọi là “hóa chất vĩnh cửu” vì chúng không phân tán, không hòa tan, không phân hủy — tồn tại lâu dài trong nước, đất và cơ thể chúng ta.
Tại Bắc Carolina, một hợp chất công nghiệp khác ảnh hưởng đến lưu vực sông Haw là 1,4-dioxane. Các hợp chất này bị thải ra từ nước thải sinh hoạt và công nghiệp của Greensboro, Reidsville và Burlington, và không bị loại bỏ trong quy trình xử lý nước uống thông thường.
Các cộng đồng hạ lưu như Pittsboro, Apex, Cary, Fayetteville và Wilmington lấy nước uống từ sông Haw, hồ Jordan và sông Cape Fear.
Những hóa chất này đến từ đâu?
Các độc tố này đã được sử dụng trong nhiều thập kỷ, nhưng chúng ta chỉ mới bắt đầu nhận thức đầy đủ về những vấn đề chúng gây ra.
Sau Thế chiến II, các công ty hóa chất tìm cách tận dụng số hóa chất còn lại từ sản xuất vũ khí và bắt đầu biến đổi chúng để phục vụ mục đích dân dụng. DuPont tạo ra PFOA và PFOS để sử dụng trong chảo chống dính và các sản phẩm chống bám bẩn. Đây là các hợp chất PFAS “thế hệ cũ” (legacy PFAS) — có chuỗi 8 nguyên tử carbon, gần như không thể phân hủy. Từ những năm 1950, các công ty như DuPont đã xả các độc tố này không giới hạn, không báo cáo, không giấy phép.
Năm 1999, luật sư Rob Billott nhận lời giúp một nông dân ở Parkersburg, WV — ông Wilbur Tenant — khi gia súc của ông chết hàng loạt vì uống nước từ con suối bị DuPont xả thải. Cộng đồng này xuất hiện bọt trắng, thú nuôi chết, trẻ em răng đen, tỉ lệ ung thư tăng. Vụ kiện dẫn đến nghiên cứu sức khỏe lớn nhất từng được tiến hành, phát hiện PFAS đã nhiễm vào máu của con người trên toàn thế giới, kể cả gấu Bắc Cực ở Nam Cực.
Hậu quả: PFOA và PFOS bị cấm sử dụng trong sản xuất tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các quốc gia khác vẫn dùng, và các công ty đua nhau sản xuất PFAS thế hệ mới (chuỗi carbon ngắn hơn), như GenX và hàng nghìn hợp chất khác — hiện vẫn đang được sử dụng.
Chúng vào sông và nước uống bằng cách nào?
Tại NC, PFAS được xả từ các cơ sở công nghiệp qua hệ thống nhà máy xử lý nước thải. Ví dụ, thành phố Burlington có hàng chục doanh nghiệp công nghiệp thải nước vào nhà máy xử lý trước khi xả ra sông Haw.
Vì không có quy định yêu cầu xử lý PFAS, nhà máy không giám sát, không loại bỏ chúng. Việc tiền xử lý chỉ loại bỏ kim loại nặng và một số độc tố được quản lý — không xử lý PFAS. Đây là nguồn phát thải PFAS lớn nhất vào sông Haw (Burlington, Greensboro, Reidsville).
Ngoài ra, bùn thải từ nhà máy xử lý nước (biosolids) thường được dùng làm “phân bón miễn phí” cho nông nghiệp. Bùn này chứa đầy độc tố, tích tụ trong đất, ngấm xuống nước ngầm, hoặc trôi ra sông khi mưa. PFAS cũng phát tán qua không khí trong sản xuất, rò rỉ từ bãi rác vào nước ngầm, và từ bọt chữa cháy (AFFF) vào đất và nước mặt.
Nguy cơ sức khỏe & tình trạng nước uống
Nghiên cứu chỉ ra một số PFAS gây: tăng cholesterol, viêm loét đại tràng, bệnh tuyến giáp, ung thư tinh hoàn, ung thư thận, tăng huyết áp khi mang thai, trẻ sơ sinh nhẹ cân.
Xử lý thẩm thấu ngược (RO) là phương pháp hiệu quả nhất để loại bỏ PFAS. Hệ thống lọc toàn nhà có thể tiềm ẩn nguy cơ phát triển vi khuẩn, nên lọc RO tại điểm sử dụng (dưới bồn rửa) được khuyến nghị.
Nghiên cứu tại NC
-
Duke University: Nghiên cứu máu cư dân Pittsboro, phát hiện mức PFOS và PFOA cao hơn Wilmington; PFHxA cũng cao dưới hạ lưu Burlington.
-
NC State University – Dr. Jane Hoppin: Phân tích máu và nước tiểu, Pittsboro có mức PFAS cao nhất so với Fayetteville và Wilmington.
-
Dr. Detlef Knappe & Dr. Mei Sun: Xác định điểm lấy mẫu nước ngầm và nước mặt gần các khu vực bón bùn thải.
-
UNC Wilmington – Dr. Scott Belcher: Nghiên cứu PFAS trong cá sông Haw, bao gồm khảo sát thói quen ăn cá và phân tích mô cá.
Hợp tác pháp lý
Burlington: Năm 2019, PFAS từ nhà máy xả ra sông Haw đạt 30.000 ppt, vi phạm Luật Nước Sạch và Luật Bảo tồn & Tái chế Tài nguyên. Sau đó xác định 3 nguồn chính: Elevate Textiles, Unichem, Shawmut. Unichem đã ngừng dùng PFAS, Shawmut giảm phát thải, nhưng Elevate Textiles vẫn chưa giảm.
Greensboro: Năm 2021, phát hiện mức 1,4-dioxane cao gấp 20 lần hướng dẫn an toàn EPA. Thỏa thuận với SELC yêu cầu giới hạn phát thải và điều tra nguồn ô nhiễm trong lưu vực sông Cape Fear.
Hành động của Bắc Carolina
NCDEQ có quyền yêu cầu xét nghiệm, công bố và giới hạn PFAS mà không cần luật mới, nhưng thiếu ngân sách và chịu ảnh hưởng của vận động hành lang công nghiệp. Hiện chỉ yêu cầu giám sát hàng quý — chưa đủ để giảm phát thải.
Kế hoạch hành động PFAS của NCDEQ công bố 2022 đang chậm tiến độ. Một số dự luật đã được đưa ra:
-
HB660: Cấm sản xuất/sử dụng PFAS, đặt giới hạn, giám sát bùn thải và nước rỉ rác, nghiên cứu sức khỏe, cấp kinh phí xử lý nước.
-
HB370: Cấm dùng bọt chữa cháy chứa PFAS trong huấn luyện.
-
HB610/SB495: Đặt giới hạn PFAS & 1,4-dioxane trong nước uống.
-
Các dự luật khác liên quan đến nghiên cứu, quản lý và loại bỏ PFAS.
Hành động của EPA
Tháng 3/2023, EPA lần đầu đặt giới hạn tối đa (MCLs) cho PFAS trong nước uống. Điều này đáng lẽ phải thúc đẩy các bang đặt giới hạn phát thải, nhưng NC vẫn chưa làm.
Tháng 1/2022, EPA công bố Kế hoạch hành động PFAS.
Source: https://waterkeeperscarolina.org/forever-chemicals/
