Trong nhiều thập kỷ, các chất khí độc hại gây ung thư đã âm thầm lan ra từ những cơ sở công nghiệp lớn trên toàn nước Mỹ, thoát ra qua các đường ống cũ kỹ hoặc phát tán từ ống khói, bao phủ cộng đồng dân cư xung quanh bằng khói bụi vô hình.
Trong khoảng thời gian đó, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) không trực tiếp giám sát chất lượng không khí, mà chủ yếu dựa vào hệ thống tự báo cáo của doanh nghiệp. Các cơ sở được phép tự ước tính lượng phát thải hóa chất dựa trên các phương pháp mà chính EPA cũng thừa nhận là thiếu độ chính xác và có mức sai số lớn.
Năm 2023, EPA nhận được bằng chứng xác thực, khi cơ quan này yêu cầu 20 cơ sở công nghiệp lắp đặt hệ thống quan trắc không khí tại ranh giới khu vực (fence-line monitoring) trong một thời gian tạm thời để đánh giá thực tế mức phát thải.
Kết quả, được ProPublica tổng hợp và công bố, cho thấy tình trạng đáng báo động:
- Hầu hết các cơ sở đều phát thải cao hơn nhiều lần so với mức doanh nghiệp tự báo cáo.
- Tại một nhà máy thép gần Pittsburgh, nồng độ một chất gây ung thư đo được cao hơn 30 lần so với mức ước tính.
- Tại một cơ sở hóa chất ở Louisiana, mức phát thải thực tế cao gấp 156 lần so với con số báo cáo.
Trước phản ứng mạnh từ cộng đồng, EPA đã ban hành quy định yêu cầu hơn 130 cơ sở công nghiệp phải lắp đặt hệ thống quan trắc không khí cố định, có hiệu lực từ năm nay. Các hệ thống này hoạt động như cảnh báo sớm, cho phép phát hiện rò rỉ độc hại và yêu cầu cơ sở phải xử lý ngay nếu vượt ngưỡng tiêu chuẩn mới.
Tuy nhiên, ngay sau khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức, chính quyền mới tạm dừng triển khai quy định này. Các doanh nghiệp đồng thời được phép xin gia hạn 2 năm, nghĩa là trong thời gian đó không bắt buộc phải thực hiện giám sát ranh giới.
Hệ quả là, một cơ chế kiểm soát ô nhiễm có chi phí hợp lý và khả thi đã bị trì hoãn, trong khi hơn 5 triệu người Mỹ đang sinh sống gần các cơ sở phát thải cao tiếp tục phải đối mặt với nguy cơ gia tăng ung thư — con số thực tế có thể còn lớn hơn nhiều do dữ liệu phát thải ban đầu vốn đã sai lệch.
EPA thừa nhận có “sự chênh lệch rõ rệt” giữa dữ liệu tự báo cáo và số liệu giám sát thực tế, nhưng cho biết cần thêm thời gian đánh giá nguyên nhân trong quá trình xem xét lại các quy định.
Gánh nặng môi trường đặt lên cộng đồng dân cư
Tại Clairton, gần Pittsburgh, nhà máy Clairton Coke Works – cơ sở sản xuất than cốc lớn nhất Tây bán cầu, đã hoạt động từ năm 1916 – phát thải benzen, một khí độc liên quan đến ung thư máu, cùng nhiều hợp chất độc hại khác.
Địa hình thung lũng sông Monongahela khiến khu vực thường xuyên xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt, giữ ô nhiễm ở mức thấp, khiến người dân phải hít thở không khí độc hại hàng ngày.
Gia đình và người dân trong khu vực đã ghi nhận nhiều trường hợp ung thư, bệnh hô hấp, thiếu máu và suy giảm sức khỏe, được cho là có liên quan đến phơi nhiễm khí độc trong thời gian dài. Dù khó chứng minh mối quan hệ nhân quả trực tiếp đối với từng cá nhân, nhưng xu hướng bệnh tật bất thường ở cộng đồng là rõ rệt.
Ngay cả khi cơ quan y tế địa phương đã phạt công ty hàng triệu đô la vì vi phạm tiêu chuẩn phát thải, vấn đề vẫn diễn ra dai dẳng.
Hạn chế của phương pháp tự ước tính phát thải
Thay vì đo lường trực tiếp, EPA cho phép doanh nghiệp sử dụng “hệ số phát thải” (emission factors) để ước tính lượng khí thải. Hệ số này được xây dựng từ số liệu hạn chế và không phản ánh chính xác điều kiện vận hành thực tế, đặc biệt tại các cơ sở lớn với hàng chục km đường ống và hàng nghìn điểm rò rỉ tiềm ẩn.
Do đó, việc đánh giá phát thải dựa trên mô hình tính toán thay vì số liệu đo đạc thực tế tiềm ẩn sai số rất lớn.
Chỉ khi EPA yêu cầu giám sát fence-line, sự chênh lệch mới được làm rõ:
Tại Clairton, mức benzen thực tế tại ranh giới nhà máy cao hơn 37 lần mức doanh nghiệp từng báo cáo.
Kết luận
Các chuyên gia môi trường khẳng định:
-
Quan trắc trực tiếp là biện pháp duy nhất để đánh giá chính xác ô nhiễm không khí.
-
Việc trì hoãn hoặc loại bỏ yêu cầu quan trắc ranh giới đồng nghĩa với bỏ qua cơ hội giảm phát thải một cách hiệu quả và chi phí hợp lý.
-
Hàng triệu người dân tiếp tục đối mặt với rủi ro sức khỏe nghiêm trọng mà họ không thể tự bảo vệ hoặc kiểm soát.
Source: https://www.propublica.org/article/epa-air-pollution-pittsburgh-clairton-coke-works
