Trong khi biến đổi khí hậu vẫn là tâm điểm của các cảnh báo và cam kết hành động toàn cầu, một mối nguy hiểm khác đang âm thầm gia tăng nhưng lại chưa nhận được sự chú ý tương xứng: ô nhiễm hóa chất nhân tạo. Các nghiên cứu mới nhất cho thấy, vấn đề này đang nổi lên như một thảm họa môi trường và y tế công cộng toàn cầu, với mức độ nghiêm trọng không kém khủng hoảng khí hậu.
1. Mối đe dọa tiềm ẩn nhưng ít được chú ý
Báo cáo năm 2025 của Tổ chức Liên doanh Khoa học Chuyên sâu (DSV), trụ sở tại Vương quốc Anh, đã cảnh báo về sự lan tràn của hàng triệu hợp chất nhân tạo – những chất chưa từng tồn tại trong tự nhiên nhưng hiện diện ở khắp nơi trong đời sống.
Theo thống kê, hơn 100 triệu hợp chất hóa học mới đã được tổng hợp, trong đó có khoảng 40.000 – 350.000 hóa chất đang được sản xuất và lưu hành thương mại trong nhiều ngành như bao bì thực phẩm, mỹ phẩm, vật liệu xây dựng, thiết bị điện tử và y tế.
2. Những hóa chất gây lo ngại hàng đầu
2.1. PFAS – “Hóa chất vĩnh cửu”
PFAS nổi bật với đặc tính gần như không thể phân hủy trong môi trường. Chúng thường được sử dụng để chống dầu, chống nước, chịu nhiệt trong các sản phẩm tiêu dùng như:
-
Chảo chống dính
-
Mỹ phẩm
-
Quần áo không thấm nước
-
Bao bì thực phẩm
Hậu quả là PFAS đã tích tụ ở khắp nơi, từ nước mưa, đất cho đến máu người.
2.2. Phthalate – Nguy cơ đối với sức khỏe tim mạch và nội tiết
Nhóm phthalate, đặc biệt là di(2–ethylhexyl) phthalate (DEHP), được dùng để làm mềm nhựa PVC, có mặt trong:
-
Ống truyền y tế
-
Bao bì thực phẩm
-
Đồ chơi trẻ em
Một nghiên cứu của Trường Y Đại học New York (2018) ước tính, DEHP gây ra hơn 356.000 ca tử vong sớm mỗi năm tại Mỹ, chủ yếu do bệnh tim mạch và rối loạn nội tiết.
2.3. Các hóa chất khác
Ngoài PFAS và DEHP, nhiều hợp chất như bisphenol A cũng được chứng minh có thể ảnh hưởng tới:
-
Hệ sinh sản
-
Hệ miễn dịch
-
Hệ thần kinh
-
Gan, thận và quá trình chuyển hóa
Theo WHO và UNEP, tác động của các hóa chất này là sâu rộng và lâu dài, đe dọa trực tiếp sức khỏe cộng đồng.
3. Hậu quả kinh tế – xã hội khổng lồ
TS Leonardo Trasande (Đại học New York) nhấn mạnh:
“Nhiều hóa chất độc hại hiện diện hằng ngày tuy vô hình nhưng gây tác động sâu rộng tới hệ nội tiết và nền kinh tế, tạo ra một cuộc khủng hoảng sức khỏe công cộng ngầm.”
Báo cáo trên Tạp chí Sức khỏe Hành tinh (Lancet, 2024) ước tính thiệt hại kinh tế toàn cầu do ô nhiễm hóa chất từ nhựa và vật liệu nhân tạo có thể đạt 3.700 tỷ USD mỗi năm, vượt xa giá trị thương mại của ngành nhựa (~524 tỷ USD).
4. Khoảng trống trong giám sát và đầu tư
Phần lớn hóa chất thương mại chưa trải qua kiểm định độc tính nghiêm ngặt trước khi sản xuất hàng loạt. Hệ thống đánh giá hiện tại bỏ sót nhiều tác động sức khỏe, đặc biệt là với hóa chất gây rối loạn nội tiết – nhóm có thể gây hại ngay cả ở liều rất thấp.
Trong khi đó, ngân sách toàn cầu cho kiểm soát ô nhiễm hóa chất chưa tới 1% tổng ngân sách môi trường, dù đây là một trong ba nguyên nhân gây tử vong hàng đầu thế giới. Ngược lại, ngành nhựa và hóa chất vẫn được trợ cấp và đầu tư mạnh mẽ.
5. Thách thức trong kiểm soát và đàm phán quốc tế
Liên Hợp Quốc đang tổ chức vòng đàm phán cuối cùng của Hiệp ước Toàn cầu về Nhựa (tháng 8/2025, Geneva). Tuy nhiên, tiến trình gặp nhiều cản trở khi một số quốc gia và tập đoàn hóa chất lớn bị cáo buộc vận động hành lang nhằm làm suy yếu các điều khoản kiểm soát.
Bà Inger Andersen – Giám đốc UNEP – cảnh báo:
“Khủng hoảng nhựa toàn cầu không chỉ leo thang mà còn là cuộc đối đầu giữa lợi ích sức khỏe cộng đồng và lợi ích kinh tế từ sản xuất nhanh, chi phí thấp.”
6. Giải pháp đề xuất
Các tổ chức khoa học uy tín như Hiệp hội Nội tiết học Hoa Kỳ, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ và WHO kiến nghị:
-
Cấm hoàn toàn phthalate, bisphenol và PFAS
-
Đánh giá độc tính độc lập trước khi đưa bất kỳ hóa chất nào vào bao bì thực phẩm
-
Minh bạch thông tin và buộc nhà sản xuất chịu trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm
7. Kết luận
Ô nhiễm hóa chất không còn là vấn đề xa vời. Nó đang hiện hữu trong thực phẩm, nước uống, không khí và máu của con người. Giải quyết vấn đề này đòi hỏi:
-
Chính sách quốc gia mạnh mẽ
-
Đầu tư nghiên cứu độc lập
-
Minh bạch hóa sản phẩm
-
Tiêu dùng có trách nhiệm
Đã đến lúc chính phủ, cơ quan chức năng và cộng đồng quốc tế nhìn nhận đầy đủ quy mô và tác động của ô nhiễm hóa chất để có hành động kịp thời và quyết liệt, bảo vệ sức khỏe con người và hệ sinh thái toàn cầu.
Source: https://daidoanket.vn/o-nhiem-hoa-chat-de-doa-suc-khoe-va-he-sinh-thai-toan-cau-10312445.html
